O JĄKANIU

Wspaniale, że z nami jesteście! W tej zakładce znajdziecie rzetelne informacje na temat jąkania, rodzajów terapii oraz inne ważne fakty, odnoszące się do tego skomplikowanego zagadnienia. Zapraszamy do zgłębiania tego tematu i dzielenia się wiedzą o jąkaniu z innymi.

Jąkanie – fakty

Jest wiele definicji jąkania. Opisują one różne aspekty niepłynności mowy, w zależności od tego, jak to zaburzenie mowy postrzegane jest przez autorów tych definicji.

Patrząc na jąkanie od strony objawów w mowie oraz z poziomu ciała, odpowiednia wydaje się następująca jego definicja: zaburzenie toku mówienia charakteryzujące się niepłynnościami w postaci niezamierzonych bloków, przedłużeń i powtórzeń głosek, zauważane i antycypowane przez mówiącego, który dokładnie wie, co chce przekazać, w danym momencie jednak nie jest w stanie płynnie wypowiedzieć pewnego słowa, choć w innym czasie słowo to wypowiada płynnie. Z powodu częstego występowania w mowie jest zauważalne dla rozmówcy. Może się wiązać z napięciem oraz zmiennością tempa mowy (Sandrieser, Schneider, 2015).

Jąkanie to coś więcej, niż tylko objawy w mowie. Osoby zmagające się z trudnościami w płynnym wypowiadaniu się rozmyślają o nich często, mają do tych trudności pewnego rodzaju nastawienie i w związku z tym odczuwają rozmaite emocje. To, co można zaobserwować i usłyszeć (objawy w mowie i z poziomu ciała), to jakby czubek góry lodowej. Natomiast myśli oraz uczucia, postawy wobec jąkania i wobec siebie jako jąkającego się mówcy są ukryte przed rozmówcami, można się ich tylko domyślać, są więc jak część podwodna góry lodowej. Jak wiadomo, ta część często jest znacznie większa od tej, widocznej ponad wodą. Myśli, emocje i postawy mają ogromny wpływ na to, jak osoba z jąkaniem będzie sobie radziła podczas komunikacji. Nie bez znaczenia są też reakcje otoczenia na jąkanie. Mogą one znacząco podnieść lub obniżyć poziom jakości życia osób zmagających się z niepłynnością mowy.

Jąkanie jest bardzo złożonym zaburzeniem płynności mowy, na którego pojawienie się i utrwalanie ma wpływ wiele czynników. Niewątpliwie jąkanie ma podłoże neurofizjologiczne – badania wykazały różnice w budowie i funkcjonowaniu mózgów osób niejąkających się oraz osób zmagających się z niepłynnością mowy. Zaobserwowano także różnice odnośnie do niektórych genów, a także powtarzalność przypadków jąkania w rodzinach osób jąkających się, dlatego też mówi się o genetycznym uwarunkowaniu tego zaburzenia płynności mowy. Nie bez znaczenia są również czynniki lingwistyczne – przyspieszony lub opóźniony rozwój mowy oraz trudności w zakresie fonologii powodują, że wzrasta ryzyko utrwalenia się jąkania u dzieci. Innymi czynnikami tego rodzaju są tzw. czynniki psychologiczne, m.in. temperament dziecka, skłonność do zamartwiania się z powodu jąkania, czy też nastawienie perfekcjonistyczne, które powoduje, że potknięcia w mowie traktowane są jak porażki, z którymi trudno się pogodzić. Istotny czynnik ryzyka to również wpływ otoczenia na utrwalenie się objawów jąkania – czy dziecko ma wsparcie w środowisku, czy też oddziałuje ono niekorzystnie, np. poprzez tworzenie tabu wokół jąkania, negowanie występowania jąkania w mowie dziecka, ciągłe poprawianie jego wypowiedzi lub brak bezwarunkowej akceptacji dla dziecka, które zmaga się z niepłynnością mowy (Kelman, Nicholas, 2013).

Jąka się jeden człowiek na stu. Na czterech jąkających się mężczyzn przypada jedna kobieta. Około 5% dzieci zmaga się z trudnościami w płynnym wypowiadaniu się. Wśród dzieci jąkających się jest mniej więcej tyle samo dziewczynek, ilu chłopców, ale u małych dziewczynek jąkanie częściej ustępuje. Wysoki jest odsetek dzieci, u których jąkanie zanika samoistnie: 60-85%. Pierwsze objawy tego zaburzenia mowy pojawiają się zwykle dość wcześnie (ok. 33 m.ż.), czasem nagle a innym razem jest to stopniowo nasilająca się niepłynność (Yairi, Ambrose, 2020).

Nie ma leku na jąkanie. Terapia mowy u małych dzieci może wspierać naturalne ustępowanie objawów niepłynności, jednakże nie wiadomo, które z nich będzie się jąkało przez całe życie, a które doświadczy samoistnego zanikania objawów.

Jąkanie może mieć bardzo negatywny wpływ na jakość życia osoby, która się z nim zmaga. Szczególnie wtedy, gdy nie potrafi ona opanować silnych objawów, jąkanie trwa od dawna a otoczenie reaguje na nie negatywnie. Nagromadzenie trudnych, nieprzyjemnych myśli i emocji oraz wytworzenie się negatywnego podejścia do jąkania i do siebie jako jąkającego się mówcy uniemożliwia swobodną i skuteczną komunikację

Czy każda niepłynność jest jąkaniem?

Nikt nie potrafi mówić w stu procentach płynnie. Szczególnie w sytuacjach stresujących, pod wpływem silnych emocji czy też w znacznym zmęczeniu. Niewielką liczbę niepłynności w mowie (około 3%) uznaje się za coś całkiem normalnego (o ile oczywiście u tej konkretnej osoby nie występują silne objawy, np. w postaci blokowania się na jakimś dźwięku). Jednakże osoby, które nie jąkają się, prezentują odmienny typ niepłynności w mowie – jest to niepłynność zwykła, polegająca np. na wtrącaniu dźwięków typu: yyyy, eeee, powtarzaniu dłuższych słów, fragmentów zdań, poprawianiu brzmienia słów lub fraz itp. Ten rodzaj niepłynności może występować również w mowie osób z jąkaniem.

Objawy pierwotne jąkania to powtórzenia głosek i/lub sylab, przedłużenia głosek. Do objawów wtórnych (towarzyszących) jąkania zaliczamy współruchy (ruchy mimiczne mięśni twarzy, gesty, poruszanie tułowiem lub nogami), silne napięcie mięśni ciała, objawy walki – mocowanie się podczas wydobywania dźwięków mowy, zakłócenia oddechowe, zmianę natężenia lub wysokości tonu głosu i in.

W obszarze myśli i emocji mogą to być trudne, nieprzyjemne uczucia i przemyślenia, które pojawiają się zarówno przed momentem zająknięcia, w jego trakcie, jak również po nim. Ogólne przekonanie: “nie radzę sobie z mówieniem” może skutkować wycofaniem się z komunikacji, unikaniem zarówno sytuacji mówienia, konkretnych słów lub głosek, zamianą ich na inne, a także zastępowaniem słów gestami, mimiką, proszeniem innych o wypowiedzenie się w zastępstwie osoby z jąkaniem itp.

Jąkanie pojawia się zwykle na dość wczesnym etapie rozwoju dziecka (już przed 3 r.ż.) i im wcześniej się pojawi, tym większe są szanse na ustąpienie objawów. Jednakże, jeśli nie nastąpi to przed upływem 3-4 lat od pierwszego epizodu jąkania, to prawdopodobieństwo ustąpienia tego zaburzenia płynności mowy maleje z roku na rok coraz bardziej, by u dzieci w wieku dojrzewania zbliżyć się do zera. Jeśli dziecko jąka się dłużej niż 3-4 lata to mówimy o jąkaniu utrwalonym i podejmujemy terapię nakierowaną na inny cel, niż u dzieci, które jąkają się krócej. Istotne jest wówczas wypracowanie sposobów na radzenie sobie z trudnościami w płynnym wypowiadaniu się.

Diagnoza jąkania

Postępowanie diagnostyczne powinno być oparte o zasady praktyki opartej na dowodach (ang. EBP – evidence based practice), z wykorzystaniem wystandaryzowanych narzędzi diagnostycznych oraz metod terapeutycznych, których skuteczność została potwierdzona w badaniach naukowych. czytaj więcej…

Terapia jąkania

Na świecie istnieje wiele podejść w terapii, jednak nie istnieje jedna jedyna uniwersalna metoda, która mogłaby pomóc wszystkim osobom z jąkaniem. Skuteczna terapia jest szyta na miarę konkretnego klienta. czytaj więcej…

Jąkanie a inne trudności

Jąkanie może współwystępować z innymi trudnościami – zaburzeniami rozwojowymi, schorzeniami, zespołami genetycznymi (np. z Zespołem Downa), spektrum autyzmu itp.

Jąkanie może pojawić się w mowie dzieci dwujęzycznych, a także wielojęzycznych. Wielojęzyczność nie jest jednak uznawana za przyczynę pojawienia się jąkania. Objawy niepłynności mowy mogą w różnym nasileniu występować w każdym z języków, którymi posługuje się osoba z jąkaniem. Jest to zależne od stopnia sprawności językowej mówcy, nasilenia jego emocji w danym momencie, poczucia bezpieczeństwa i swobody w otoczeniu, w jakim znajduje się osoba mówiąca i in.

Masz prawo się jąkać!

To nie twoja wina, że się jąkasz. Mało tego, to niczyja wina. MASZ PRAWO SIĘ JĄKAĆ! Tak działa twój mózg. Jąkanie jest wpisane w neurofizjologię twojego organizmu. Nie musisz z nim walczyć, nie musisz go eliminować, jeśli tego nie chcesz. czytaj więcej…